14. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΣΤΑΔΙΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

Τα τελευταία χρόνια, η επιστήμη θεωρεί ότι τα συναισθήματα παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στις λειτουργίες το εγκεφάλου. Η ικανότητα να παρακολουθεί κάποιος τα συναισθήματα του ή των άλλων είναι εξίσου σημαντική για τη ζωή ενός ατόμου με το να αποκτήσει γνωστικές ή άλλες δεξιότητες. Μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά που μεγάλωσαν χωρίς επαρκή συναισθηματική κάλυψη, παρουσίαζαν προβλήματα σε γλωσσικό, νοητικό και κοινωνικό επίπεδο.

Ποιος είναι ο ρόλος των συναισθημάτων; Μπορούμε άραγε να τα μετρήσουμε;

Η συναισθηματική νοημοσύνη δεν μετριέται με αριθμούς αλλά ορίζεται ως η ικανότητά μας να διαβάζουμε τα συναισθήματά μας, να διαμορφώνουμε τρόπους αλληλεπίδρασης με τα πρόσωπα γύρω μας, να έχουμε ετοιμότητα να βιώσουμε συναισθηματικές καταστάσεις και να ελέγχουμε την διάθεσή μας.

Πρέπει η συναισθηματική νοημοσύνη να καλλιεργηθεί από μικρή ηλικία;

Η συναισθηματική νοημοσύνη σχηματίζεται καθ’όλη την διάρκεια της ανάπτυξης από την βρεφική κιόλας ηλικία. Μπορεί να ‘’αλλάξει’’ αργότερα, βελτιώνοντας πλευρές του εαυτού που συνειδητοποιούμε ότι θέλουν αλλαγή.

Βρεφική ηλικία (έως 6 μηνών): Μπορούμε να παρατηρήσουμε μόνο τις εκφράσεις του προσώπου και την συμπεριφορά του βρέφους, καθώς δεν έχουμε πρόσβαση στα εσωτερικά συναισθήματα. Μεταξύ της 6ης και της 10ης εβδομάδας εμφανίζεται το «κοινωνικό χαμόγελο». Αυτό προκύπτει ως ανταπόκριση στα χαμόγελα και σε άλλες αντιδράσεις των ενηλίκων. Το βρέφος καθώς μεγαλώνει μπορεί να εκφράζει ευχαρίστηση και να ανταποκρίνεται σε περισσότερα ερεθίσματα.

7 έως 12 μηνών: Όταν το βρέφος περάσει τους 6 μήνες, αρχίζει να εκφράζει περισσότερα συναισθήματα όπως φόβο, αηδία και θυμό, περισσότερο για να δείξει στον ενήλικο που το φροντίζει, ότι του συμβαίνει κάτι δυσάρεστο και θέλει να αλλάξει. Τα βρέφη καθώς εξερευνούν τον κόσμο, ελέγχουν τις αντιδράσεις του ενηλίκου που έχουν δίπλα τους, για αυτό και οι τελευταίες είναι πολύ σημαντικές. Για παράδειγμα, αν βρεθούν κοντά σε κάτι που ο ενήλικος θεωρεί επικίνδυνο, αναγνωρίζουν τον κίνδυνο στις εκφράσεις του προσώπου του και προσπαθούν να απομακρυνθούν. Επίσης, σε αυτήν την περίοδο, τα βρέφη αναπτύσσουν και την «κοινωνική αναφορά». Αρχίζουν δηλαδή να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα των ανθρώπων και να χρησιμοποιούν αυτές τις πληροφορίες όταν αντιδρούν σε νέους ανθρώπους και καταστάσεις.

1 έως 2 ετών: Στο 2ο έτος, τα νήπια μπορούν να εκφράσουν ντροπή, αμηχανία και υπερηφάνεια. Ωστόσο, επειδή τα συναισθήματα αυτά μαθαίνονται, η κουλτούρα παίζει σημαντικό ρόλο. Για παράδειγμα, μπορεί σε μια κουλτούρα η υπερηφάνεια λόγω της νίκης σε ένα παιχνίδι να ενθαρρύνεται, ενώ σε μια άλλη να ενισχύεται περισσότερο η ντροπή για την αποτυχία του άλλου ατόμου. Τα νήπια μπορούν να εκφράσουν και λεκτικά μια σειρά από ψυχολογικές καταστάσεις όπως το άγχος, τον πόνο, την στοργή. Το γεγονός ότι μιλάνε, τα βοηθάει στο να διαχειρίζονται τα συναισθήματα τους, αν και στηρίζονται κυρίως στη βοήθεια των ενηλίκων. Επίσης, υπάρχουν τα πρώτα σημάδια ενσυναίσθησης , όταν για παράδειγμα αναγνωρίζουν την στεναχώρια κάποιου και προσπαθούν να τον ανακουφίσουν μέσα από μεθόδους που έχουν παρατηρήσει ή βιώσει τα ίδια.

3 έως 6 ετών: Σε αυτήν την ηλικία, ο/οι ενήλικας-ες που φροντίζουν το παιδί, το βοηθούν να αποκτήσει την ικανότητα να αντιμετωπίζει αρνητικά συναισθήματα (π.χ. του δίνουν ανακουφιστικές συμβουλές όταν πρόκειται για μια επίσκεψη σε γιατρό). Συγχρόνως τα παιδιά μαθαίνουν να ελέγχουν τις συναισθηματικές εκφράσεις (θυμό) μπροστά στους ενήλικες. Από το 4ο έτος και μετά, ιδίως στη δυτική κουλτούρα, τα παιδιά εξοικειώνονται με τους κοινωνικούς κανόνες, γνωρίζοντας ότι μπορούν να διαμορφώνουν τις συμπεριφορές τους, χωρίς αυτές να χρειάζεται να συμφωνούν με την συναισθηματική τους κατάσταση. (π.χ. το να λένε «ευχαριστώ» για ένα δώρο που δεν τους ικανοποίησε). Επίσης, μπορούν να κάνουν προβλέψεις και να αιτιολογούν τα συναισθήματα των άλλων.

7 έως 11 ετών: Τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία καταφέρνουν να ελέγχουν την έκφραση των συναισθημάτων τους, αλλά και την συμπεριφορά τους. Πολλές φορές περιορίζουν την έκφραση του φόβου ή της λύπης μπροστά σε συνομηλίκους τους για να αποφύγουν την αρνητική ανταπόκριση. Τα παιδιά διαθέτουν γνωστικές δεξιότητες που τους βοηθούν να μειώνουν την επίδραση που μπορεί να έχουν τα έντονα συναισθηματικά γεγονότα στη ζωή τους. Ένα ακόμη ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι κατανοούν ότι μπορεί να βιώνουν συγχρόνως παραπάνω από ένα συναισθήματα. Επίσης, όταν οι γονείς δείχνουν αυξημένο ενδιαφέρον για τους άλλους, η ενσυναίσθηση μπορεί να καλλιεργηθεί πολύ εύκολα.

Καταλαβαίνουμε λοιπόν, ότι το συναίσθημα αποτελεί πολύ σημαντικό παράγοντα για την ευημερία των παιδιών και καθορίζει τις μετέπειτα συμπεριφορές και ικανότητες διαχείρισης καταστάσεων ως ενήλικες, γι’ αυτό και είναι απαραίτητο να αναγνωρίζουμε πως αναπτύσσεται καθώς μεγαλώνει ένα παιδί.

Ένα παιδί μπορεί να βιώσει τα συναισθήματά του, μόνο όταν ξέρει ότι υπάρχει κάποιος που το αποδέχεται πλήρως και το υποστηρίζει.

Alice Miller

✍️ Γράφει η Ξένια Λαζαρίδου, ψυχολόγος.

_____________________________________________

🦊|CheirelProject