10. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΝΘΟΥΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

 

 Ο τρόπος  με τον οποίο ένα παιδί αντιδρά στον θάνατο επηρεάζεται από αρκετές συνιστώσες. Μερικές από αυτές είναι:  α) η ηλικία του β) η σχέση που είχε με το πρόσωπο που πέθανε γ) ο τρόπος που κατανοεί τον θάνατο δ) πόσο προετοιμασμένο είναι να δεχτεί την απώλεια και ε) ο τρόπος που οι γονείς αντιμετωπίζουν το δικό τους πένθος.

Στάδια πένθους

  Αρχικά να γίνει σαφές  πως το πένθος είναι μια υγιής/φυσιολογική διεργασία που πρέπει να βιώνεται. Πρόκειται για μια εσωτερική διαδικασία, χωρίς καθορισμένο χρόνο. Τα συναισθήματα που μπορεί να προκαλέσει πέρα του πόνου και της θλίψης είναι η επιθυμία για αναζήτηση καταστάσεων που το κάνουν να αισθάνεται κοντά στο πρόσωπο που πέθανε. Η αντίληψη του κάθε παιδιού για την  ιδέα του θανάτου  επηρεάζεται από τον τρόπο που έχουν χειριστεί οι γονείς προηγούμενες απώλειες πχ. Νεκρά ζώα. Είναι μια καλή ευκαιρία να κατανοήσουν τα παιδιά την μονιμότητα του θανάτου, το οριστικό, την μη αναστρεψιμότητα και ότι η συνέπεια της κατάστασης είναι το αίσθημα της λύπης. Τα στάδια του πένθους είναι:

•          Σοκ
•         Άρνηση
•          Θυμός
•          Ενοχή
•        Κατάθλιψη
•          Αποδοχή

 

   Το στάδιο της άρνησης περιλαμβάνει την μη αποδοχή  της απώλειας  και το γεγονός πως το άτομο δεν θα επιστρέψει ξανά. Στο στάδιο της επιδίωξης της αναγνώρισης/εξοικείωσης /διαχείρισης συναισθημάτων το παιδί αισθάνεται θυμό με το άτομο που πέθανε, με τους γιατρούς που δεν κατάφεραν να τον σώσουν και είναι πιθανό να  νιώθει πως ευθύνεται και εκείνο, αντιμετωπίζοντας ενοχές. Είναι σημαντικό να απαντάμε σε όλες τις ερωτήσεις του παιδιού χωρίς ασάφειες, κάνοντας το να νιώθει ελεύθερο πως μπορεί να εκφράσει οτιδήποτε αισθάνεται. Διαφορετικά, είναι πιθανό να συσσωρευτούν τα όσα νιώθει και να «φανερωθούν» με σωματικά συμπτώματα ή να παρατηρηθούν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο συμπεριφοράς του. Ανάλογα με την ηλικία, τα συναισθήματα μπορούν να εκφραστούν μέσω της ζωγραφιάς και του παιχνιδιού. Σημειώνονται διαστήματα θρήνου με μικροδιαστήματα γέλιου ενώ δύσκολα αναζητούν υποστήριξη από το περιβάλλον. Επίσης, βιώνουν στρες καθώς νιώθουν διαφορετικοί από τους συμμαθητές τους.

   Φαίνεται πως τα παιδιά πριν την ηλικία των τεσσάρων ετών δεν έχουν αντιληφθεί την έννοια του θανάτου. Ο θάνατος λοιπόν βιώνεται ως έντονο άγχος αποχωρισμού. Τα παιδιά από πέντε έως έντεκα ετών, μπορούν να αντιληφθούν τον θάνατο, ιδιαίτερα στην περίπτωση που θα παρατηρήσουν από κοντά την διαδικασία και θα διαπιστώσουν τις φυσικές αλλαγές που σταδιακά επέρχονται. Στην εφηβεία, η αντίληψη του θανάτου είναι σαφής.

Καθήκοντα θρήνου

   Τα καθήκοντα του θρήνου διακρίνονται σε πρώιμα, ενδιάμεσα και τελικά, δηλαδή τοποθετούνται και ακολουθούν χρονική σειρά. Τα πρώιμα εστιάζονται στην κατανόηση του γεγονότος και τις επιπτώσεις που αυτό θα φέρει. Πέρα από το εξελικτικό στάδιο ενός παιδιού, σε αυτό το σημείο είναι σημαντικές οι πληροφορίες που δέχεται από το περιβάλλον του. Παιδί μικρότερης ηλικίας μπορεί μονάχα να επεξεργάζεται τις πληροφορίες που συλλέγει. Βασική προϋπόθεση για τη βίωση των καθηκόντων πρώιμου σταδίου είναι αίσθηση ασφάλειας, όχι μόνο για τον εαυτό του αλλά και για την υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Συχνά παρατηρείται φόβος του παιδιού για την οικογένεια και το ίδιο με αποτέλεσμα να παρατηρείται έντονη συναισθηματική φόρτιση  στην προστασία της οικογένειας.

   Τα καθήκοντα θρήνου, σε δεύτερο επίπεδο, αυτό των ενδιάμεσων, σχετίζονται με την αποδοχή της απώλειας ενώ το παιδί μπαίνει στην διαδικασία επανεκτίμησης της σχέσης  με το πρόσωπο που πέθανε, αντιμετωπίζοντας  ψυχολογικό πόνο. Όπως είναι φυσικό, γίνεται λόγος για μια πολύ επώδυνη διαδικασία μέσω της οποίας το παιδί καλείται να επεξεργαστεί και να αντιμετωπίσει όσα συναισθήματα συνοδεύονται με την αποδέσμευση από το αγαπημένο πρόσωπο. Αυτό δεν σημαίνει πως επιδιώκεται η τέλεια ψυχική αποδέσμευση καθώς θεωρείται φυσιολογικό να εξακολουθεί να υπάρχει ένας εσωτερικός δεσμός.

  Τα τελικά καθήκοντα έχουν να κάνουν με την αναδιοργάνωση της ταυτότητας του παιδιού και των σημαντικών άλλων του περιβάλλοντος του. Σταδιακά λοιπόν, το παιδί αναδομεί την έννοια του εαυτού του, συμπεριλαμβάνοντας την εμπειρία της απώλειας και προσπαθώντας για νέες συναισθηματικές σχέσεις  απομακρυσμένες από τον φόβο της εγκατάλειψης και της σύγκρισης με την σχέση που είχε αναπτύξει με τον θανόντα. Σε όλα τα παραπάνω καθήκοντα θρήνου το πιθανότερο είναι πως  θα υπάρξουν παλινδρομήσεις.

Πώς είναι ωφέλιμο να χειριστούμε τη διαχείριση του πένθους;

  Επιπλέον, όταν αυτό είναι εφικτό είναι απαραίτητη η διατήρηση της ανάμνησης αγαπημένου προσώπου με φωτογραφίες, αντικείμενα κ.α. Το παιδί  έχει την ανάγκη να ακούγεται και να μην αναλαμβάνει ευθύνες που έως τώρα είχε το πρόσωπου που πέθανε. Καλό είναι να διατηρείται το περιβάλλον  που είναι γνώριμο στο παιδί (σπίτι, σχολείο). Είναι άκρως σημαντικό να χρησιμοποιηθούν οι κατάλληλες λέξεις/φράσεις που θα δείχνουν την μονιμότητα της  νέας αυτής συνθήκης. Λέμε «πέθανε» όχι «κοιμήθηκε», «δεν θα τον ξαναδούμε» και όχι «έφυγε». Φυσικά, εξηγούμε στο παιδί τι θα ακολουθήσει , ότι δηλαδή με τον θάνατο η καρδιά παύει να σταματά, το άτομο παύει να σκέφτεται, να αισθάνεται.

   Ανάλογα πάντα με την ηλικία του παιδιού και την επιθυμία που θα εκφράσει, του δίνουμε την δυνατότητα να έρθει στην τελετή αφού πρώτα το ενημερώσουμε για όσα πρόκειται να ακολουθήσουν. Εάν το επιθυμεί η οικογένεια, θα ήταν βοηθητικό να γιορτάζονται σημαντικές ημέρες για την οικογένεια, όπως τα γενέθλια του θανόντος.

   Το κουτί των αναμνήσεων

   Λίγο καιρό μετά τον θάνατο και αφού αντιληφθούμε πως το παιδί είναι έτοιμο να έρθει σε επαφή με κάτι τέτοιο, μπορούμε να δημιουργήσουμε από κοινού το κουτί των αναμνήσεων. Μπορούμε να τοποθετήσουμε μέσα αντικείμενα που το συνδέουν με το πρόσωπο που δεν θα δει ξανά (ζωγραφιές, φωτογραφίες,παιχνίδια) και οτιδήποτε θεωρεί εκείνο, συνδετικό κρίκο. Με αυτό τον τρόπο θα διατηρηθεί στη μνήμη του παιδιού και θα μπορεί να ανατρέξει σε αυτό όταν εκείνο το επιθυμεί.

 

   Κλείνοντας, το πένθος είναι από τις πιο επίπονες διαδικασίες που μπορεί να βιώσει κανείς, πόσο μάλλον για τα παιδιά. Είναι σημαντικό το παιδί να έχει χώρο και χρόνο ώστε  εκφραστεί και να βιώσει όλα τα αρνητικά συναισθήματα προκειμένου να περάσει στο στάδιο της αποδοχής της απώλειας.

Μακριά ή κοντά, 

στη γη ή στον ουρανό

ό,τι αγαπάς

βρίσκεται μέσα σου

✍️ Γράφει η Δήμητρα Κοζμίδου, κοινωνική λειτουργός.

_____________________________________________

🦊|CheirelProject